19 lipca 1989 roku Ryszard Kaczorowski został zaprzysiężony na urząd Prezydenta RP na uchodźstwie – był ostatnim, który pełnił tę funkcję. Od września 1939 r. do grudnia 1990 r. urząd ten sprawowało sześciu mężów stanu. Kim byli ludzie, których życie to przykład wierności i oddania Ojczyźnie, ludzie którzy tak kochali swój kraj, że nigdy nie zaprzestali starań o jego wyzwolenie spod sowieckiej okupacji?
Prezydent czasów wojny
Urodził się w 1885 r. w miejscowości Kutaisi w Gruzji, w której osiedlił się jego dziadek odbywający tam część kary po udziale w powstaniu styczniowym. W II Rzeczpospolitej był jednym z prominentnych polityków, trzykrotnie zajmował stanowisko ministra spraw wewnętrznych, był wojewodą i marszałkiem senatu. Po klęsce kampanii wrześniowej Ignacy Mościcki wyznaczył go na swojego następcę na stanowisku prezydenta (po rezygnacji Bolesława Wieniawy-Długoszowskiego). 30 września 1939 r. został zaprzysiężony w Paryżu na Prezydenta RP – tym samym został pierwszym Prezydentem RP na uchodźstwie. Obejmując na obczyźnie stanowisko głowy państwa – pozbawionego terytorium, ale uznawanego przez sojuszników – przyjmował odpowiedzialność za walkę o odzyskanie niepodległości. Po klęsce Francji w czerwcu 1940 r. przeniósł się wraz z rządem do Wielkiej Brytanii. W grudniu 1942 r. wystosował list do papieża Piusa XII, w którym prosił Watykan o upomnienie się o prześladowanych Polaków i Żydów. Po zakończeniu wojny nie złożył urzędu, przedłużając tym samym działalność suwerennej państwowości II Rzeczypospolitej, mimo że społeczność międzynarodowa w większości uznała legalność władz komunistycznych w Polsce. Zmarł 9 czerwca 1947 r. w Ruthin w Walii.
Najdłużej urzędujący Prezydent RP na uchodźstwie
Urodził się w 1883 r. w Warszawie. Był politykiem i dyplomatą, dwukrotnie pełnił funkcję ministra spraw zagranicznych. W czerwcu 1947 r., po śmierci Władysława Raczkiewicza, objął urząd Prezydenta RP na uchodźstwie. Sprawował go aż do śmierci w 1972 r. Samowolne przedłużenie kadencji doprowadziło do sporów i trwałych podziałów w środowisku emigracyjnych elit, a także do utworzenia Rady Trzech – opozycyjnego ośrodka przypisującego sobie uprawnienia głowy państwa. Zaleski wyznaczył na swego następcę Stanisława Ostrowskiego. Po jego śmierci, 7 kwietnia 1972 r., Rada Trzech rozwiązała się uznając legalność jego nominacji.
Żołnierz, który został Prezydentem
Urodził się w 1892 r . we Lwowie, był synem powstańca styczniowego. Z wykształcenia lekarz. W czasie I wojny światowej żołnierz Legionów i Wojska Polskiego. Przed II wojną światową pełnił funkcje posła na Sejm i prezydenta Lwowa w latach 1936–1939. Po wybuchu II wojny światowej został aresztowany i więziony przez NKWD we Lwowie i w Moskwie. Zwolniony na mocy amnestii po pakcie Sikorski-Majski. Dołączył do armii Andersa, z którą wydostał się ze Związku Sowieckiego i przeszedł cały szlak bojowy. Po wojnie osiadł w Wielkiej Brytanii, gdzie prowadził praktykę lekarską, brał udział w życiu politycznym i społecznym emigracji, był członkiem towarzystw i organizacji naukowych. W 1972 r. objął urząd Prezydenta RP na uchodźstwie, który piastował do 1979 r. Zmarł 22 listopada 1982 r. w Londynie.
Jego życie to świadectwo, że polityka to służba krajowi
Urodził się w 1891 r. w Zakopanem, w znanej wielkopolskiej rodzinie. Uzyskał doktorat z prawa na Uniwersytecie Jagiellońskim. Dyplomata, od 1934 r. ambasador RP w Wielkiej Brytanii. Na podstawie dokumentów dostarczonych do Londynu przez kuriera Jana Karskiego i potwierdzonych jego świadectwem, Edward Raczyński przygotował i przedstawił aliantom szczegółowy raport na temat Holokaustu. W sierpniu 1944 r. bezskutecznie apelował o pomoc dla Powstania Warszawskiego. Po zakończeniu II wojny światowej pozostał na emigracji, pełniąc funkcję nieoficjalnego przedstawiciela władz RP przy rządzie brytyjskim. W 1979 r. objął urząd Prezydenta RP na uchodźstwie, który piastował do 1986 r. Edward Raczyński był najstarszym (złożył urząd w wieku 95 lat) oraz najdłużej żyjącym (101 lat) Prezydentem RP. Zmarł 30 lipca 1993 r. w Londynie.
Jeden z najwybitniejszych działaczy emigracji politycznej
Urodził się w 1913 r. w Bielinach Kapitulnych. Ukończył prawo na Uniwersytecie Warszawskim. Był harcerzem i uczestnikiem wojny obronnej 1939 r. Po ewakuacji Wojska Polskiego do Wielkiej Brytanii służył w 10. Brygadzie Kawalerii Pancernej gen. Stanisława Maczka w Szkocji, a następnie, w Sztabie Głównym Polskich Sił Zbrojnych. Po wojnie pozostał w Wielkiej Brytanii, pracował społecznie, aktywnie uczestniczył w życiu politycznym emigracji. W latach 1976–1986 był premierem rządu RP na obczyźnie. W 1986 r. objął urząd Prezydenta RP na uchodźstwie. Zmarł nagle w lipcu 1989 r. w Londynie.
Człowiek, którego życie było służbą
Urodził się w 1919 r. w Białymstoku. Od najmłodszych lat związany z harcerstwem. W 1940 r. został aresztowany przez NKWD i skazany na karę śmierci. Po stu dniach w celi śmierci władze ZSRR zmieniły wyrok na 10 lat łagru. Przebywał na Kołymie aż do podpisania Układu Sikorski-Majski, dzięki któremu wyszedł na wolność. W 1942 r. wstąpił do Armii Polskiej w ZSRR i walczył m.in. pod Monte Cassino. Po zakończeniu wojny osiadł w Wielkiej Brytanii. Urząd głowy państwa objął w 1989 r. Ponieważ uznał wybory prezydenckie w 1990 r. za wyraz osiągniętej przez Polskę wolności i demokracji, podjął decyzję o zakończeniu działalności władz RP na emigracji. Zginął tragicznie w katastrofie smoleńskiej w 2010 r. – w drodze na uroczystości rocznicowe Zbrodni Katyńskiej.
Zapewnienie prawno-międzynarodowej ciągłości państwa polskiego – to główny cel Rządu RP na uchodźstwie, który działał w latach 1939-1990. Polski rząd emigracyjny był swego rodzaju fenomenem okresu II wojny światowej. Traktowany jest jako legalna kontynuacja władzy II Rzeczypospolitej. Przyczynił się m.in. do scalenia polskiego podziemia niepodległościowego w ramach struktur Związku Walki Zbrojnej, który później przeobraził się w Armię Krajową. Jakie były okoliczności jego powstania? Kim byli ludzie, którzy tworzyli „Polskę poza Polską” i jakie były ich cele?
We wrześniu 1939 r., po tym jak III Rzesza i Związek Sowiecki napadły na Polskę, chcąc uniknąć niewoli i nie dać się zmusić do kapitulacji, władze kraju były zmuszone opuścić tereny Rzeczpospolitej. Stało się to w nocy z 17 na 18 września, kiedy to Prezydent RP Ignacy Mościcki, Naczelny Wódz marszałek Edward Rydz-Śmigły i premier Felicjan Sławoj-Składkowski przekroczyli granicę polsko-rumuńską, po to by dotrzeć do Francji. Pomimo układu sojuszniczego z Rumunią politycy zostali internowani. Konieczne do dalszego funkcjonowania kraju było więc wyznaczenie władz, które znajdowałyby się poza zasięgiem agresorów. 25 września 1939 r. Prezydent Ignacy Mościcki skorzystał z uprawnień, które dawała mu Konstytucja kwietniowa i wyznaczył swojego następcę – Bolesława Wieniawę-Długoszowskiego, ambasadora RP we Włoszech, który został zmuszony do rezygnacji.
Powołał on rząd w pierwotnym składzie:
Rząd polski na uchodźstwie był powszechnie uznawany przez cały okres II wojny światowej na arenie międzynarodowej – z wyjątkiem Niemiec i ZSRR. Początkowo siedzibą rządu był Paryż, a później Angers. W grudniu 1939 r. rząd wydał deklarację formułującą najważniejsze cele działań na emigracji, czyli: walka o niepodległość i integralność RP w sojuszu z Francją i Wielką Brytanią, zwycięstwo nad III Rzeszą oraz utworzenie Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Wiosną 1940 r. we Francji powstała 1. Dywizja Grenadierów, 2. Dywizja Strzelców Pieszych, Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich i Polskie Siły Powietrzne.
Po kapitulacji Francji, wiosną 1940 r. polski rząd musiał opuścić Angers. Władze postanowiły skorzystać z osobistego zaproszenia premiera Winstona Churchilla i przenieść siedzibę do Londynu.
19 czerwca rozpoczęła się zorganizowana akcja ewakuacyjna Polskich Sił Zbrojnych. Niestety, do Anglii zdołała się przedostać jedynie ok. 1/3 stanu osobowego sił zbrojnych. Kiedy w lipcu 1940 r. Eduard Benes powołał emigracyjny rząd Czechosłowacji w Londynie, Władysław Sikorski nawiązał z nim bliską współpracę. Sikorski chciał po wojnie utworzyć federację państw Europy Środkowej, w której naturalną hegemonię miałaby Polska. Czechy z kolei miałyby przodować w kwestiach gospodarki. Nic z tych planów jednak nie wyszło.
Rządowi polskiemu w Londynie podlegało cywilne i wojskowe podziemie w okupowanej Polsce: administracja cywilna Delegatury Rządu na Kraj1, a także Związek Walki Zbrojnej2 i Armia Krajowa3. W sierpniu 1940 r. na mocy polsko-brytyjskiej umowy wojskowej udało się utworzyć I Korpus Polski w 1942 r. i I Korpus Pancerno-Motorowy, Samodzielną Brygadę Spadochronową i 1. Dywizję Pancerną.
W czerwcu 1941 r. Niemcy zaatakowały ZSRR i to zmieniło losy wojny. Wielka Brytania zaproponowała ZSRR sojusz, rozpoczęły się także rozmowy polsko-sowieckie, w konsekwencji czego 30 lipca 1941 r. podpisano układ Sikorski-Majski4. Postanawiał on m.in. wzajemną pomoc przeciwko siłom niemieckim, zezwolenie na utworzenie armii polskiej na terenie ZSRR i przywrócenie stosunków dyplomatycznych między państwami. Układ ten spowodował poważny kryzys w rządzie, co doprowadziło do dymisjami m.in. ministra spraw zagranicznych Augusta Zaleskiego i rozłamu zagranicznej koalicji. Podpisania porozumienia odmówił Prezydent RP na uchodźstwie Władysław Raczkiewicz.
W lipcu 1945 r. dotychczasowi sojusznicy Rzeczpospolitej – Wielka Brytania, Stany Zjednoczone i Francja wycofały uznanie dyplomatyczne Rządu RP na uchodźstwie, uznając powołanie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej. Wcześniej, w czerwcu rząd Tomasza Arciszewskiego odrzucił postanowienia konferencji w Teheranie i Jałcie w kwestii powołania rządu polskiego uznawanego przez wszystkie państwa tzw. Wielkiej Trójki (Wielką Brytanię, USA i ZSRR). W nocie przekazanej zwycięskim państwom stwierdzał, że swoje uprawnienia konstytucyjne przekazać może tylko rządowi wyłonionemu w wolnych wyborach w kraju. Ostatnimi krajami uznającymi polski rząd na uchodźstwie była Irlandia, Hiszpania i Watykan (do 1972 r.).
Tymczasem rząd emigracyjny wciąż funkcjonował, aż do 1990 r. kiedy to po zaprzysiężeniu Lecha Wałęsy, Prezydent RP Ryszard Kaczorowski przekazał mu insygnia władzy. Oznaczało to koniec rządu emigracyjnego.
Tym samym, władze emigracyjne pozostały wierny doktrynie, którą w 1945 r. wyraził Prezydent Raczkiewicz: „Prawo Rzeczypospolitej włożyło na mnie obowiązek przekazania po zawarciu pokoju urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej w ręce następcy powołanego przez Naród w wolnych od wszelkiego przymusu i wszelkiej groźby, demokratycznych wyborach. Uczynię to niezwłocznie, gdy Naród będzie w stanie wyboru takiego dokonać”.
1 Delegatura Rządu na Kraj: tajny naczelny organ władzy administracyjnej w okupowanej Polsce, utworzony w 1940 r., składający się z departamentów. Delegatura kierowała pracą pionu cywilnego Polskiego Państwa Podziemnego. Jej zadaniami było m.in. utrzymanie ciągłości instytucji państwowych, zapewnienie normalnego funkcjonowania państwa, dokumentacja zbrodni wojennych i ratowanie zagrożonych dóbr kultury.
2 Związek Walki Zbrojnej: Siły Zbrojne w Kraju podczas II wojny światowej, w okresie od 13 listopada 1939 do 14 lutego 1942, a następnie przemianowane na Armię Krajową.
3 Armia Krajowa: zakonspirowane siły zbrojne Polskiego Państwa Podziemnego w latach II wojny światowej, powstałe z przemianowania Związku Walki Zbrojnej rozkazem Naczelnego Wodza generała broni Władysława Sikorskiego z 14 lutego 1942 r. Siły Zbrojne w Kraju były integralną częścią Polskich Sił Zbrojnych, podporządkowaną Naczelnemu Wodzowi. Największą operacją militarną Armii Krajowej była akcji „Burza" i w jej ramach powstanie warszawskie.
4 Układ Sikorski – Majski: układ z 30 lipca 1941 r. między Polską (sygnatariusz: Władysław Sikorski) a ZSRR (sygnatariusz: Iwan Majski), przywracający stosunki dyplomatyczne między obu państwami, zerwane 17 września 1939 r. z chwilą agresji ZSRR na Polskę. Układ miał na celu wspólną walkę obu państw z III Rzeszą w czasie II wojny światowej w ramach koalicji antyhitlerowskiej.
Generał Ludwik Kmicic-Skrzyński (1893 – 1972) – żołnierz Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego, był jednym z kawalerzystów słynnej „siódemki Beliny”. Do służby w szeregach Wojska Polskiego został przyjęty w 1918 r. W czasie zamachu majowego w 1926 r. opowiedział się po stronie zbuntowanych wojsk marszałka Józefa Piłsudskiego. W 1929 r. objął dowództwo nad Brygadą Kawalerii „Białystok”, przemianowaną w 1937 r. na Podlaską Brygadę Kawalerii, w 1938 r. został mianowany na stopień generała brygady. Aż jedenastokrotnie był przedstawiany do odznaczenia Krzyżem Walecznych. Udzielał się również społecznie, przed wybuchem wojny był m.in. przewodniczącym Zarządu Okręgu Białostockiego Związku Harcerstwa Polskiego. Po zakończeniu II wojny światowej próbował dostać się do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Po wymuszonej demobilizacji wyjechał do Wielkiej Brytanii i zamieszkał w Manchesterze. Pracował tam jako robotnik fizyczny, potem jako przedstawiciel handlowy. Był działaczem organizacji kombatanckich oraz współpracownikiem Instytutu Józefa Piłsudskiego w Londynie. Zmarł 14 lutego 1972 r. w Manchesterze i został pochowany na tamtejszym cmentarzu South End.
Więcej o gen. Ludwiku Kmicicu-Skrzyńskim przeczytasz TUTAJ.
Stanisław Kopański, urodzony 19 maja 1895 roku w Petersburgu, był jednym z najważniejszych dowódców Polskich Sił Zbrojnych. W młodości ukończył gimnazjum klasyczne i rozpoczął studia w Instytucie Inżynierów Komunikacji. Jego zamiłowanie do nauki i patriotyzmu objawiło się już w czasie studiów, kiedy to dołączył do organizacji "Bratnia Pomoc".
W 1916 roku został powołany do armii Imperium Rosyjskiego, gdzie ukończył Michajłowską Szkołę Artylerii. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku, wstąpił
do odrodzonego Wojska Polskiego. Za męstwo wykazane w bitwie pod Walicą Śniatycką
w wojnie polsko-bolszewickiej, został odznaczony Krzyżem Srebrnym Virtuti Militari.
W latach 1923-1929 Stanisław Kopański kontynuował swoją edukację, najpierw
na Politechnice Warszawskiej, a potem w francuskiej Wyższej Szkole Wojennej.
Pełnił różne funkcje w wojsku, w tym Dyrektora Nauk w Szkole Podchorążych Artylerii
i zastępcy dowódcy Broni Pancernej w Ministerstwie Spraw Wojskowych.
Po wybuchu II wojny światowej i kampanii wrześniowej, Kopański został internowany
w Rumunii. Udało mu się jednak dotrzeć do Francji i stamtąd do Syrii, gdzie objął dowództwo nad Brygadą Strzelców Karpackich i później 3 Dywizją Strzelców Karpackich.
Po wojnie, w latach 1943–1947, był szefem Sztabu Naczelnego Wodza. W 1946 roku został pozbawiony polskiego obywatelstwa, które odzyskał w 1972 roku. Do końca życia pozostał aktywny na emigracji, pełniąc funkcję Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych.
Generał Kopański był żonaty z Janiną de Rathel, z którą miał córkę Annę i syna Tadeusza.
Zmarł 23 marca 1976 roku w Wielkiej Brytanii. Został pochowany na cmentarzu Northwood
w Londynie.
Więcej o gen. Stanisławie Kopańskim przeczytasz TUTAJ.
Był zaufanym człowiekiem Józefa Piłsudskiego. „Reprezentantem bardzo ważnego pokolenia, które brało czynny udział w przywracaniu naszej niepodległości, a potem jej zachowywaniu” – mówi Włodzimierz Suleja, polski historyk specjalizujący się w dziejach myśli politycznej XIX i XX w. Tytus Filipowicz zapisał się na kartach polskiej historii jako człowiek, który 16 listopada 1918 r. posłał w świat depeszę o odzyskaniu przez Polskę niepodległości.
Tytus Filipowicz urodził się 21 listopada 1873 r. w Warszawie. Jego ojciec był lekarzem i przyrodnikiem, zaś matka zajmowała się domem. Wychował się w patriotycznym otoczeniu, męscy przedstawiciele jego rodziny brali czynny udział w powstaniu styczniowym. W domu Tytusa Chałubińskiego, spokrewnionego z nim lekarza i taternika, młody Filipowicz poznał swego przyjaciela Ignacego Jana Paderewskiego, późniejszego premiera wolnej Polski.
„Filipowicz to klasyczny reprezentant pokolenia «niepokornych». Człowiek, który urodził się po powstaniu styczniowym, sześć lat później niż Piłsudski, ale to jest to samo pokolenie. Był radykalnym inteligentem, gdybyśmy go chcieli zdefiniować w krótki sposób” – mówi prof. Włodzimierz Suleja.
Po śmierci rodziców, 15-letni Tytus, trafił za sprawą swojego wuja przemysłowca Alfonsa Surzyckiego do Szkoły Sztygarów w Dąbrowie Górniczej. Miał zdobyć porządny zawód, zostać górnikiem. Szkołę ukończył, ale bardzo szybko zajął się polityką i spotkał swojego mentora – Józefa Piłsudskiego.
Więcej o Tytusie Filipowiczu przeczytasz TUTAJ.
Piotr Edmund Chałupka urodził się 12 XI 1885 r. w Warszawie na Szmulowiźnie, w rodzinie robotniczej Teofila Chałupki i Teofili z Bałutów. W 1900 r., po ukończeniu szkoły przyfabrycznej, podjął pracę w Zakładach Ostrowieckich w walcowni blachy.
Od 1901 r. Piotr Chałupka związał się z Polską Partią Socjalistyczną. W latach 1904-1905 wziął czynny udział w akcjach strajkowych w Ostrowcu, co doprowadziło do konieczności ukrywania się przed władzami carskimi.
W konsekwencji rozłamu w szeregach PPS-u Chałupka związał się z PPS-Frakcją Rewolucyjną. W szeregach tej organizacji angażował się zarówno w działalność strajkową, terrorystyczną, jak i ekspropriacyjną. W 1907 r. został aresztowany przez Rosjan we Włodowicach koło Zawiercia i przebywał kolejno w więzieniach w Zawierciu, Będzinie, Piotrkowie, a ostatecznie w X pawilonie Cytadeli Warszawskiej. W trakcie pobytu w więzieniu po raz pierwszy posłużył się fałszywym nazwiskiem Jan Kwapiński i właśnie pod tym nazwiskiem został skazany na karę śmierci za działalność rewolucyjną i terrorystyczną, którą, z uwagi na jego młody wiek, zamieniono (w drodze łaski) na karę 15 lat katorgi. Większość pierwszego roku odbywania kary spędził w więzieniu w Łomży, a następnie, we wrześniu 1908 r., został zesłany do guberni orłowskiej, gdzie przebywał prawie 9 lat. Powrót z zesłania umożliwił mu dopiero wybuch rewolucji lutowej w Rosji – Kwapiński wszedł do Komitetu Wykonawczego Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich w Orle jako jego wiceprzewodniczący, a następnie przewodniczący Komitetu.W tym czasie utworzył także sekcję PPS i zaangażował się w pomoc uchodźcom polskim. Do ojczyzny zdołał powrócić dopiero w roku 1918.
Więcej o gen. Janie Kwapińskim przeczytasz TUTAJ.
Materiały edukacyjne stanowią dodatkową pomoc dla nauczycieli i uczniów. Do pobrania m.in. scenariusze lekcji, infografiki, historyczne zdjęcia i materiały źródłowe.
Materiały edukacyjne dla szkół
Patronat Narodowy Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Andrzeja Dudy w Stulecie Odzyskania Niepodległości
Organizatorzy
Partnerzy
Patroni medialni
Projekt realizowany w ramach obchodów stulecia odzyskania niepodległości oraz odbudowy polskiej państwowości
Strona wykorzystuje pliki cookies. Dalsze korzystanie z portalu oznacza zgodę na ich przechowywanie lub uzyskiwanie dostępu do informacji przez Administratora zgodnie z ustawieniami przeglądarki, z której korzystasz. Więcej informacji
The cookie settings on this website are set to "allow cookies" to give you the best browsing experience possible. If you continue to use this website without changing your cookie settings or you click "Accept" below then you are consenting to this.
